Van Albert Camus kan ook Lelystad 2024 nog leren

Geschreven door Marc Broekmans

Piet Ransijn uit Lelystad schreef een boek van ruim 550 pagina’s over Albert Camus (1913-1960). Titel: Herontdekking van Albert Camus. Aangewakkerd door de uitbraak van de coronapandemie nam de publieke interesse voor de Franse filosoof, journalist, schrijver en verzetsman al toe wat betreft diens bekendste werk, zijn roman De Pest. Maar volgens Ransijn (74), onder meer voormalig docent sociologie aan de Zwolse hbo-instelling Hogeschool Windesheim en eindredacteur van het sociaal-filosofische internetmaandblad Civis Mundi (wereldburger), bieden vooral minder bekende werken aanknopingspunten voor een nieuwe kijk op Camus. En die blijkt actueel. Trefwoorden: vrijheid, verzet, solidariteit. ''Hij was een onafhankelijk denker, een pacifist en antirevolutionair, die het zelfstandig denken stimuleerde en daarbij, in tegenstelling tot Sartre, antiautoritair en anticommunistisch handelde. In dit tijdvak met oorlogsproblematiek zou hij ook stelling tegen oorlog hebben genomen.''

Ransijn over zijn beweegredenen voor het boek: “De aanleiding was dat de hoofdredacteur, een oude professor van 93, hulpbehoevend werd na een val en euthanasie wenste. Dat vond ik heel confronterend en ik herinnerde me dat Camus en Augustinus (de kerkvader, over wie later meer, red.) over de vrijwillige dood hebben geschreven. Camus schreef in dit verband: het enige wat de moeite waard is, is de vraag: wat maakt het leven de moeite waard in plaats van zelfmoord. Wat is de waarde van ons bestaan als het om leven en dood gaat. Ik schreef er een artikel over in Civis Mundi. Dat gebeurde vlak vóór de coronacrisis. Camus werd tijdens die crisis weer populair en ik kon het uiteindelijk niet nalaten om een boek over hem te schrijven en uit te geven. Al met al een hele opdracht.”

Communist

Camus, aldus Ransijn over de achtergrond van het object van zijn publicaties, behoort filosofisch gezien tot geen enkel ‘isme’.“ Toen hij jong was, was hij enige tijd communist, een vrije jongen, maar hij werd geroyeerd. Hij werd net als Sartre gezien als een existentialist, maar in feite was hij juist de tegenpool van Sartre, die zijn filosofie doopte als existentialisme en deze term uitvond. Het gaat daarbij om het concrete subjectief beleefde bestaan. Niet van buitenaf beschouwd, zoals de wetenschap doet, maar van binnenuit beleefd. Camus kan wel worden beschouwd als een existentiefilosoof in ruimere zin.''

''Na de oorlog werd Sartre communist, terwijl Camus daar juist dwars tegen inging. Hij stelde de moordpartijen bij Franse en Russische revoluties aan de kaak. Camus was namelijk principieel tegen de doodstraf en tegen gewelddadige zuiveringen die in de Russische revolutie werden doorgevoerd onder de bevolking. Zijn macht was zijn pen, hij was redacteur van een verzetskrant. Camus is geen ideologisch gemotiveerd persoon. Hij zag wat er uit het volgen van een zuivere partijlijn voortkwam. Hij ging met iedereen in dialoog, links en rechts, religieus of niet.”

''Na de oorlog stelde generaal De Gaulle zich in Frankrijk beschikbaar als president. Camus heeft ten tijde van de Algerijnse onafhankelijkheid gepleit tegen de doodstraf voor vele Arabieren en met medewerking van De Gaulle vele gevangenen van een wisse dood gered.''

Quarantainemaatregelen

''Camus bedoelde de inhoud van De Pest als een metafoor. De pest is een vreselijke epidemie, maar staat voor alle collectieve rampspoed die een samenleving kan treffen. Camus verwerkte er zijn oorlogservaringen in. Het is en was ook een metaforisch boek tegen onderdrukking en vóór onderlinge solidariteit, ook tussen links en rechts. Solidariteit is een kernwaarde. De hoofdpersoon, een dokter, probeert het lijden te lenigen. Beschrijvingen over quarantainemaatregelen waren herkenbaar tijdens de coronaperiode. De solidariteit tijdens zo’n epidemie kan het beste in mensen boven halen. Camus weet in het boek het hart te raken met zijn prachtige stijl. Op de hbs las ik het al in het Frans. Er staan inspirerende voorbeelden in van samenwerkende mensen.''

Het begaan zijn met lijden en dood in dit werk kwam ook voort uit de gezondheidstoestand van Camus zelf. Ransijn: “Camus was een fervent voetballer in het universiteitsteam, maar toen kreeg hij tuberculose en kreeg hij de dood voor ogen. Hij heeft ook daarna diverse keren de dood onder ogen gezien. Hij werkte aan De Pest in een kuuroord in het Centraal Massief.”

Camus werd geboren in de voormalige Franse kolonie Algerije. Zijn ouders waren arm en ongeletterd, schrijft hij in zijn autobiografische werk De eerste man. Hij moest eigenlijk aan het werk, maar zijn onderwijzer zorgde dat hij naar het lyceum kon gaan.

God

Ransijn staat ook stil bij de geestelijke ontwikkeling van zijn onderwerp. Camus is wel gedoopt en ontving de heilige communie, werd verder niet gelovig opgevoed, omschreef zichzelf als geen atheïst – maar ook geen gelovige. Hij liet zich beïnvloeden door de liefde voor de natuur én door de oude Griekse wijsgeer Plotinus, die uitging van het Ene, zijn versie van het goddelijke, waaruit alles in het leven voort zou komen. Plotinus heeft ook grote invloed gehad op de kerkvader Augustinus, die wel wordt gezien als de belangrijkste christelijke wijsgeer. Mede dankzij Plotinus heeft Augustinus zich bekeerd tot het christendom. Camus raakte geboeid door de Griekse en de christelijke filosofie, zowel Plato als Plotinus en Augustinus. De jonge Camus ging na het lyceum filosofie studeren aan de universiteit van Algiers en verdiepte zich vooral in deze filosofen. Mogelijk geloofde hij net als Plotinus in het Ene, niet in een persoonlijke God.

En dat brengt Ransijn bij zijn invalshoek: “De afstudeerscriptie van Camus en de invloed daarvan op zijn hele verdere werk heb ik belicht en dat onderscheidt dit boek van andere boeken over Albert Camus.'' Hij vond een Engelse versie op internet, ging daarmee aan de slag en maakte een samenvatting. Het is het eerste werk waarin Camus grondig aan het filosoferen was, aldus Ransijn.

Vrijheid

Volgens hem kunnen we ook in deze tijd veel opsteken van Camus: “Het basisgegeven in zijn boek De mens in Opstand is de vrijheid, als bron van waarde voor ieder mens. Als ze je die afpakken, dan besef je hoe belangrijk vrijheid is en dat ieder mens een unieke waarde heeft. Vanwege de waarde ervan en hun eigenwaarde voelen mensen de neiging om zich te verzetten als ze onderdrukt worden. Verzet of opstand is wat anders dan gewelddadige revolutie. Die wees Camus af vanwege die waarde van ieder mensenleven.”

''Veel mensen kunnen via zijn gedachtegoed handvatten krijgen voor het oplossen van problemen in deze tijd. Dat is belangrijk, want anders vertellen volksleiders jou wat je moet doen. Het gaat niet om opstand in dat verband, maar om verzet zonder ontwrichting, tenzij de nood heel erg hoog is zoals in de Tweede Wereldoorlog natuurlijk.”

“Er zijn nu veel misstanden,” constateert ook Ransijn, “maar na regen komt zonneschijn, er moet eerst veel verkeerd gaan willen mensen wakker worden. Geweld en oorlog willen we geen van allen. Op het gebied van milieu is er nu ook veel werk te verzetten. Dat vereist solidariteit, en er is economisch te veel macht bij kleine groepen en volksleiders. De doorleefde ervaringen van Camus qua eenheid met natuur en mens kunnen helpen bewust te worden van de noodzaak daar geweldloos tegen in te gaan.''

Levensgenieter

''Camus was ook een levensgenieter, maar niet oppervlakkig. Hij trok zich af en toe terug in een soort klooster onder de naam ‘broeder Albert’. Daar leerde hij meer ascetisch te leven volgens het principe van matigheid, dat hij ook in zijn boeken voorstond.''

Hij had relaties met diverse vrouwen, maar die waren waren diepgaand, zegt Ransijn. ''Op zijn eigen wijze is hij zijn vrouw en andere relaties trouw gebleven. Zijn tweede vrouw, met wie hij twee kinderen opvoedde, bleef met hem verbonden ondanks zijn ontrouw. Toen hij in zijn auto verongelukte - sommigen vermoedden dat de KGB erachter zat, al ontkent zijn dochter dat - viel ze flauw, dat zegt veel over de band die zij met hem voelde.”

Herontdekking van Albert Camus is verkrijgbaar en via internet (bol.com) en in de boekhandel.

 {jcomments on}