Museum Batavialand staat aan de vooravond van een historische verandering. Het beroemde VOC-schip Batavia wordt volgend jaar permanent aan wal gebracht. Tegelijkertijd ondergaat het museum een grootscheepse metamorfose: van een ambachtelijk erfgoedproject naar een toekomstgericht, duurzaam museum met internationale allure, is de opzet.

“De Batavia is niet zomaar een replica, het is een reconstructie – een verschil dat de kern raakt van ons werk: experimentele archeologie,” zegt Robert Waagmeester, woordvoerder van Batavialand. “We hebben er ongelooflijk veel kennis mee opgedaan.”

In 1985 begon scheepsbouwer Willem Vos met de bouw van de reconstructie van zijn historische droomproject: de bouw van VOC-schip Batavia, op dezelfde ambachtelijke wijze als in de 17de eeuw. Het zogenoemde spiegelretourschip werd in 10 jaar tijd nagebouwd onder zijn leiding en is in 1995 te water gelaten, dit jaar dus exact 40 jaar geleden.

Nautische schatkamer

Het nabouwen van historische schepen leidde tot de oprichting van de Bataviawerf, die tot 2017 actief was. In dezelfde periode groeide het aanpalende Batavialand uit tot een breder erfgoedcentrum, met een bijzondere focus op schepen en archeologische vondsten in Flevoland. Omdat Batavialand zich inmiddels heeft ontwikkeld tot een belangrijke nautische schatkamer, is in maart van dit jaar een rebranding doorgevoerd: Museum Batavialand was geboren.

Waar bezoekers nu nog het schip in het water kunnen bewonderen, ligt dus het plan op tafel om de Batavia volgend jaar permanent aan land te halen. Een keuze die praktisch is – het schip is onderhoudsintensief – maar ook symbolisch: de reconstructie krijgt een blijvende plek in het hart van het museum.

“Toen het schip ooit te water werd gelaten, sprak dat tot de verbeelding. Nu willen we hetzelfde doen met een vaste, prominente plek op het land,” aldus Waagmeester.

Nationaal kenniscentrum

De plannen voor de nieuwbouw en herinrichting van het museum zijn ambitieus: 25 miljoen euro moet het project kosten. Het Rijk investeert 7 mln. voor de depots en faciliteiten van het Nationaal Scheepsarcheologisch Depot (NSD). Daarmee komt hét nationale kenniscentrum op het gebied van de maritieme archeologie in de provincie Flevoland. De provincie zal 7,7 mln. bijdragen aan de nieuwe entree en het museumgebouw. De gemeente draagt bij met de overdracht van grond en 3,6 miljoen euro voor de verplaatsing van de werf. De maximaal 7 mln. die Museum Batavialand investeert in de museale vernieuwing zal deels bij fondsen en sponsoren worden geworven en deels met een lening gedekt worden, waarvoor de provincie een garantstelling afgeeft.

“We zijn intensief bezig met de fondsenwerving. De eerste stappen zijn gezet,” kan Waagmeester melden.

De huidige werf verdwijnt, net als de iconische buis van het museumgebouw, ooit gebouwd voor het Nieuw Land Poldermuseum. In plaats daarvan komt er een nieuw duurzaam onderkomen, met betere exporuimtes en geconditioneerde depots. “We herbergen de rijksmaritieme archeologische collectie, met objecten die duizenden jaren oud zijn. Die verdienen een omgeving waarin ze goed bewaard kunnen worden,” aldus Waagmeester.

De architecten voor het onderkomen op land van de Batavia hebben hun creaties inmiddels gepresenteerd. Welk ontwerp wordt gekozen, zal blijken in de loop van de komende periode.

Maatschappelijk en educatief

Batavialand moet ondanks de veranderingen stevig blijven geworteld in de samenleving. Zo werken er nog altijd ruim 150 vrijwilligers, worden er stagiairs uit heel Europa verwelkomd – van Portugese elektriciens tot archeologiestudenten – en blijft het museum ruimte bieden aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

De maatschappelijke functie zal dus nauwelijks veranderen, is de bedoeling. Wel verandert de uitstraling: meer museum, maar zeker ook een plek voor live ambacht en experimentele reconstructies. Een voorbeeld hiervan is het waterschip dat momenteel gebouwd wordt – een historisch vaartuig dat vooral op rivieren én op de Zuiderzee werd gebruikt.

Geschiedenis tastbaar

De ambities reiken verder dan alleen Lelystad. Batavialand wil zich profileren als nationaal maritiem archeologisch kenniscentrum. Conservatoren, onderzoekers en publiek moeten elkaar hier ontmoeten, tussen eeuwenoude kanonnen, volledige scheepswrakken, leren kleding met menselijke resten en zelfs een 'schatkist' vol lege eierdoppen. “We willen een plek zijn waar geschiedenis tastbaar wordt – voor gezinnen, cultuurliefhebbers en toeristen in de Bataviahaven en Batavia Stad,” besluit Waagmeester.

De oplevering van het nieuwe Museum Batavialand staat gepland voor eind 2028.